In de historische panden in de Haarlemse binnenstad zitten soms verborgen pareltjes verstopt. Eeuwenoude balken, bijzondere tegelvloeren of een muur die al in de 15e eeuw gemetseld is. Dankzij de nieuwe regeling Bouwhistorie zijn die nu beter beschermd.
Bron gemeente: Tekst: Sabina Bles | Foto 1: Michel Campfens, foto 2: Gemeente Haarlem
Haarlem staat in de top-5 van Nederlandse monumentensteden. Onze stad kent prachtige rijks- en gemeentelijke monumenten. Allemaal goed beschermd, omdat ze op de monumentenlijst staan. Toch staan er in de binnenstad ook veel historische panden waarbij de gevel niet direct verklapt wat voor bijzonders erachter schuilgaat. Met als gevolg dat waardevolle elementen ongezien kunnen verdwijnen.
Lot van de Gierstraat
Een voorbeeld is het pand aan de Gierstraat 35. “Pas tijdens de sloop bleek dat achter de weinig bijzondere voorgevel nog twee huizen uit de late 16de en 17de eeuw stonden”, vertelt bouwhistoricus Maarten Enderman van de afdeling Erfgoed van de gemeente. “Zonde dat er toen zoveel geschiedenis verloren is gegaan. Daar moeten we juist zuinig op zijn. Maar uiteindelijk is uit het lot van de Gierstraat ook iets positiefs gekomen. De noodzaak om vergelijkbare panden een juridische status te geven kwam namelijk in een stroomversnelling. Voortaan kan niet zomaar meer de sloopkogel door historische gebouwen.”
De kapconstructie van het pand aan de Gierstraat 35 uit 1611. 
Tijd en liefde
Jurist Nanno Brink zette samen met collega’s van de afdeling Erfgoed de nieuwe regeling Bouwhistorie in elkaar. Daarvoor moest het bestemmingsplan van de binnenstad gedeeltelijk worden aangepast. Enderman was er nauw bij betrokken. “Al in 2014 ben ik begonnen met het maken van bouwhistorische waardenkaarten van de Haarlemse binnenstad. Van monumenten en ‘orde 2-panden’ – panden die een belangrijke bijdrage leveren aan het stadsbeeld – bestonden die kaarten al wel. Maar van de rest dus niet. Het was een arbeidsintensieve klus, maar het leverde een schat aan informatie en kennis op. De kaart geeft een goed beeld van waar we bouwhistorische waarden kunnen verwachten. Daarmee kan heel gericht onderzoek worden gedaan en weten we dus ook waar dat onderzoek juist niet nodig is.”
Overeind gebleven
Voor de bouwhistorische kaarten is gebruik gemaakt van oude kadasterkaarten en tekeningen uit het gemeentelijk bouwarchief. Maarten: “Door de kadastrale kaart van 1823 over de huidige kaart te leggen, krijg je een eerste indruk van wat daarna aan bebouwing is gewijzigd. Mooi is ook dat de kadastrale kaart gelijk valt met een verandering in het bouwen nadat de gilden (red. een soort belangenvereniging van personen met hetzelfde beroep) rond 1800 waren afgeschaft. Onbedoeld geven bouwtekeningen vaak veel informatie over hoe oud huizen zijn. De grens voor bouwhistorische bescherming is getrokken bij 1950. Vanaf toen deed de moderne systeembouw z’n intrede. Uit de kaarten blijkt hoeveel er nog overeind is gebleven. Dat maakt de beslissing om iets te kunnen slopen of verbouwen een stuk gemakkelijker!”
“Zo blijft de geschiedenis van Haarlem bestaan”
Trots
Nanno beaamt dat. “Dat we panden met een historische waarde nu beter kunnen beschermen, geeft mij zeker een gevoel van trots. Voortaan geen situaties meer zoals in de Gierstraat. Bovendien kunnen bewoners er rekening mee houden en eventueel hun bouwplannen erop aanpassen. Je kijkt toch met hele andere ogen naar die oude muur als je weet dat hij in de 17e eeuw is gemetseld.”
“En als er wel gesloopt gaat worden, geeft het ons nog de kans om allerlei zaken te documenteren”, vult Maarten aan. “Zo blijft de geschiedenis van Haarlem bestaan.”
Een 18de-eeuwse schouw en deur in Anthoniestraat 13.
Impact op bewoners
Voortaan moeten bewoners van de binnenstad bij een verbouwing dus rekening houden met eventuele bouwhistorische waarden. Maar wat betekent dat concreet? Nanno: “Als je een bouwvergunning aanvraagt, wordt gekeken of je in een pand woont waarvan we verwachten dat het bouwhistorisch waardevol is. En of er dus nader onderzoek nodig is. Worden die waarden vastgesteld en aangetast door de bouwplannen, dan zullen bewoners om de tafel moeten met de mensen van Erfgoed. Samen kijk je dan of én hoe de woonwensen haalbaar zijn. Soms kan dat leiden tot een aangepast bouwplan.”
Met de bouwhistorische kaart en de regeling in het bestemmingsplan kan er nu gericht onderzoek gedaan worden. “En daarmee kunnen we niet alleen historische panden beter beschermen tegen sloop, maar hopelijk zal het eigenaren ook inspireren om op een hele andere manier naar hun pand te kijken.”
Tekst: Sabina Bles | Foto 1: Michel Campfens, foto 2: Gemeente Haarlem
