Het Griekse woord dat in de bijbel is vertaald met zonde,’ zei Sebastiaan, ‘luidt harmartia. Harmartia betekent: het doel missen. De Grieken gebruikten het voor een boogschutter die mis schoot. Harmartia. Zonde is dus niets anders dan: verkeerd mikken. Stel je voor dat een boogschutter mis schiet, en dat hij de oorzaak buiten zichzelf legt: dan wordt het nooit wat met hem, dan wordt het van kwaad tot erger. We mogen het kwaad dus niet buiten onszelf leggen. Wij mensen zijn van goede wil: de baby in de wieg. Niks erfzonde! Een baby streeft naar harmonie, wat een ander woord is voor het goede. Op tijd de tiet en poepen als het poepen moet. Volmaakt natuurlijk evenwicht. Maar gaandeweg wordt het opgroeiende kind in de war gebracht. Wat is harmonie, wat is het goede? Ons vermogen om daarover na te denken maakt dat we in de war raken. En dan gaat het mis. We schieten, maar missen doel – harmartia! Zo wordt het kwaad geboren. Niet buiten ons, maar in ons. We doen ons best. We falen. We raken gefrustreerd. We leggen de oorzaak buiten onszelf. Het is de ander! Het is de duivel! Het is de wil van God! Maar al die tijd zijn we het zelf: we schieten mis, maar we weten niet wat we verkeerd doen. Het enige dat we weten is dát we iets verkeerd doen, dat we mis schieten. We raken verder en verder verwijderd van de harmonie, het goede’ – uit de roman Lisa’s adem van Karel Glastra van Loon.
Onlangs kreeg ik de vraag: Waarom is er zoveel geweld in de wereld? Deze vraag eindigde eigenlijk met een discussie over Trump zijn nazigedrag, maar in mijn brein borrelde meer vragen naar boven: waar komt al dat kwaad vandaan? Wat is de reden dat we niet gewoon samen in harmonie kunnen leven?
Heel filosofisch allemaal, maar ik vind het altijd wel leuk om over dat soort vragen na te denken. En ook om ieders mening te horen, want er zijn er zoveel. Er zijn zoveel dingen waar mensen meningsverschillen over (kunnen) hebben: huidskleur, geslacht, geloof, ethiek, soort, seksuele voorkeur.
Stereotypen
Maar waar komen dan al die meningsverschillen vandaan? Dat moet dan toch de jeugd zijn, want in welke omstandigheden je opgroeit, heeft grote gevolgen voor je latere leven. Ongeveer vanaf een jaar of vijf beginnen kinderen stereotypen van andere mensen te begrijpen, dus vanaf die leeftijd speelt de cultuur en de maatschappij een grote rol.
Echter, voor die tijd zal het ze allemaal een worst wezen. Het kan ze niet schelen welke huidskleur of welke religieuze achtergrond hun vriendjes en vriendinnetjes hebben. Dat alleen al laat mij geloven dat haat en kwaad wordt aangeleerd: racisme, seksisme, heteoseksisme, antisemitisme, you name it. Jodenhaat ontstaat niet in de zandbak, homohaat niet op de schommels en vrouwenhaat niet op de rekjes. Het is aangeleerd gedrag dat wordt gevoed door ouders, school en social media.
Speciesisme is dus niet veel anders. Voor sommigen is het een nieuw woord, speciesisme. Het is de benaming voor het veroordelen of discrimineren op basis van soorten (species) en dus de veronderstelling dat de mens boven andere dieren staat. Wij zijn beter, uitzonderlijk zelfs en de enige die er toe doen. Als ik het goed heb is die manier van denken de basis van alle vormen van discriminatie: één groep die denkt en zegt dat ze specialer zijn dan de rest en dus onbezorgd de andere groepen onderdrukken, exploiteren en hun recht tot vrij zijn wegnemen.
Ik ben waarschijnlijk niet de enige als ik zeg dat het niet oké is om te kiezen welke vorm van discriminatie goed is en welke niet. Naar mijn mening is dit het punt waar velen de mist in gaan, verkeerd mikken. Doordat de meeste vormen van discriminatie tegenwoordig als slecht worden gezien, worden we al vanaf een jonge leeftijd in de war gebracht, vooral in Nederland: Zwarte mensen, homo’s, biseksuelen, vrouwen en mannen, ze zijn allemaal gelijk. Kippen? Koeien? Varkens? Graag op een wit bolletje met wat knoflooksaus, sla en tomaat.
Harmatia!
Iedereen wordt namelijk geboren als dierenactivist. Als kind waren we allemaal onder de indruk van dieren: we wilden ze aaien, voeren en met ze spelen. En als er een beestje was met pijn, huilden we mee. Naarmate we ouder werden, is ons aangeleerd hun pijn te negeren. De gevoelens en emoties van onze vroegere vrienden moeten we onderdrukken en verward maken we dan toch fouten later in ons leven.
Zwart/Wit
In dit geval is het zwart of wit, niet grijs. Zolang we onze dierlijke broeders en zusters de rug toe keren zal er ook weinig empathie zijn voor de medemens. We zouden kinderen moeten aanleren geen onderscheid te maken tussen zwart en wit, man en vrouw, varken of hond. Die dag dat elk kind deze les wordt gelezen zal komen, dat weet ik zeker. Het duurde vier hele eeuwen voordat blanke mensen het eindelijk door hadden dat het fout was om zwarte mensen als slaaf te gebruiken, ik vind het dus niet heel gek dat het even duurt voordat mensen het hopelijk door hebben dat het ook niet normaal is om dieren als slaaf te gebruiken. Volmaakt natuurlijk evenwicht bereik je niet zomaar, stukje bij beetje, step by step.
Driegangenmenu van de maand:
Voorafje: caponata op toast
Hoofdmaaltijd(en): drie simpele recepten.
Dessert: chocolade pistache truffels
