Op zondag 12 december 2021 kreeg de Dorpskerk van Bloemendaal een nieuwe dominee. Dominee Jessa van der Vaart deed die zondag haar intrede en volgt daarmee dominee Ad van Nieuwpoort op, die naar de Duinzichtkerk in Den Haag vertrok.
Tekst en foto’s Charles Duijff (klik op onderstaande afbeeldingen voor uitvergroting)
Vrijdag 17 december sprak ik met Jessa van der Vaart over haar predikantschap en haar kijk op religie. Ze vertelde over de Oude Kerk in Amsterdam, waar Jessa vijf jaar predikant was. Wat bracht haar naar Bloemendaal? Lees het gehele interview.
Waar stond je wiegje?
In de kop van Noord Holland, een dorpje genaamd Oostwoud in West Friesland.
Je komt uit een kunstenaarsgezin. Hoe zag het gezin eruit?
Mijn vader was keramist en mijn moeder schilderde. Dat betekent dat mijn vader veel in zijn atelier werkte. Dus het huis waar Ik ben opgegroeid was vrij groot en mijn vader had zijn atelier aan huis. Ik heb er als kind heerlijk gespeeld en ook met klei van alles gemaakt. Al vroeg met beeldende kunst in aanraking gekomen dus. Ik had de mogelijkheid om zelf dingen te maken. Er waren kilo s klei aanwezig!
Je moeder schilderde abstract?
Een beetje expressionistisch eigenlijk. (Kunst waarbij de kunstenaar zijn/haar gevoelens in kunst probeert uit te drukken)
Heb je broers of zusters en zijn die ook kunstenaars geworden?
Ik heb twee broers. De jongste heeft wel de kunstacademie gedaan, maar die is meer ontwerper geworden en de middelste zit in de detailhandel.
Je komt uit een niet kerkelijk gezin en na de middelbare school heb je de studie Nederlandse taal en letterkunde gedaan. Waarom koos je na twee jaar specifiek voor theologie?
Daar weet ik eigenlijk niet zo goed het antwoord op. Ik weet alleen dat ik zocht naar diepgang, meer verdieping. Ik was een nadenkend kind en ik was geïnteresseerd in de wereld, in de mens. Hoe zit dat in elkaar allemaal en hoe zou je daarnaar kunnen kijken en over na kunnen denken. Ik had allerlei vragen en op de een of andere manier dacht ik dat ik bij theologie moest zijn om daar iets over te ontdekken.
Theologie is ook een hele brede studie. Het is bijvoorbeeld ook cultuurgeschiedenis en het is Europese geschiedenis.
Je werd tijdens die studie steeds meer gegrepen door verhalen uit de Bijbel. Waren dat met name verhalen uit oude bronnen, zoals bijvoorbeeld het evangelie van Lucas? Heb je het over het oude of het nieuwe testament?
Ik vond vooral het oude testament wel heel interessant, een oude bron inderdaad, maar ook het nieuwe testament is immers een oude bron? Dat is tweeduizend jaar geleden ontstaan! Maar vooral de verhalen uit het oude testament trokken me aan. (interview gaat steeds verder na de foto’s)
Je ging met medestudenten mee naar de kerk en dan maak je kennis ook met dogmatiek natuurlijk.
Ja, maar de kerken die ik bezocht die waren niet zo strak In de leer, dus daar werd erg het accent gelegd op de verhalen, die waren redelijk vrijzinnig en dat is wat mij betreft zo gebleven. Een beetje het midden, links van het midden van de kerk met eigen inzicht zeker ja, daar voelde ik me het meest thuis. Ik kom ook uit een liberaal gezin.
Maar sommige mensen zijn zelf niet in staat verhalen uit de bijbel te doorgronden en zoeken juist steun bij een predikant.
De kerken die ik bezocht en de dominees die daar preekten, die legden de verhalen uit en dat is toch iets anders dan dogmatiek. Dogmatiek veronderstelt eigenlijk een bepaalde leer. Dogmatiek hoeft niet streng te zijn. De mensen in de kerk die ik bezocht hielden van een specifieke manier van preken, uitleg van de bijbelverhalen en dat inspireerde hen.
Hoe is dat hier in Bloemendaal? Ik kom wanneer ik de Dorpskerk bezoek toch best veel oudere mensen tegen. Die hebben naar mijn gevoel behoefte aan de veiligheid van de gewoonte.. Heet dat orthodox?
Ja, maar ik denk niet dat deze gemeente orthodox is, anders hadden ze mij niet beroepen. Ik denk dat Bloemendaal echt een vrijzinnige gemeente is. Natuurlijk heeft een kerkelijke gemeenschap een eigen manier van doen, dus eigen gewoontes, rituelen en daar zijn mensen vaak wel aan gehecht. ‘Bij ons gaat het zo’ Mensen willen vaak dat het blijft zoals het is. Maar wat bedoel jij nu precies met dogmatisch?
Ik bedoel typische kerkelijke rituelen, maar misschien is dogmatisch dan niet het juiste woord.
O, maar dan heb je het eigenlijk meer over de liturgie. De manier waarop de kerkdienst in elkaar zit en bijvoorbeeld de wijze waarop de kerkelijke feesten worden gevierd. Ik merk bij deze gemeente zit daar best wel wat ruimte in. Wat proberen, experimenteren, dat vinden ze juist ook wel leuk. (hieronder de pittoreske Dorpskerk van Bloemendaal)
Jouw voorganger Ad van Nieuwpoort organiseerde bijvoorbeeld nu en dan Areopagus, een programma waarbij o.a. bekende Nederlanders werden uitgenodigd.
Areopagus is natuurlijk een programma wat na de kerkdienst is georganiseerd door Ad, dat maakt natuurlijk wel verschil, of je iets tijdens een dienst organiseert, of op een ander moment. Dan kom je immers niet aan de kerkelijke rituelen.
Hij heeft het denk ik toch ook best een beetje gebruikt om extra belangstelling voor de kerk te krijgen. Ben jij ook iets soortgelijks van plan?
Ik ben zeker van plan om in zijn voetsporen verder te gaan om mensen die niet specifiek iets hebben met religie toch te betrekken bij de kerk.
Ik heb gekeken naar een preek van jou op internet en volgens mij doe je dat al op een speciale manier die mensen aantrekt.
Wie weet, dat zou heel goed kunnen. Ik heb het altijd over een menselijke God, over een menselijk Godsbeeld. De verhalen uit de bijbel, dat is ook een soort literatuur. Daarvoor hoef je niet gelovig te zijn. Daar kan je heel veel inspiratie uit halen. Maar ik zal zeker in de voetsporen van mijn voorganger verder gaan en daarin mijn eigen accenten leggen. Ik denk ook dat de beroepingscommissie mij daarom heeft gekozen. Ik kom uit dezelfde theologische traditie zoals Ad. We hebben allebei in Amsterdam gestudeerd. Ik denk ook dat de beroepingscommissie verwacht dat ik in zijn voetsporen verder zal gaan en meer mijn eigen accenten erbij zal leggen.
Heb je ook een netwerk van bekende mensen?
Ik ken niet zoveel bekende mensen, maar wat niet is kan nog komen (we lachen). Ik denk ook niet dat het zo heel ingewikkeld is. Als je iemand vraagt op basis van een bepaalde deskundigheid of ervaring, dan vinden mensen het al snel leuk om mee te werken. Je hoeft ze denk ik niet te kennen om ze te kunnen vragen. Dit kerkje staat natuurlijk op een heel bijzondere locatie midden in het dorp, waar je op een natuurlijke manier aanloop hebt uit het dorp en dat is wel heel leuk.
Bloemendaal is een lang gestrekte gemeente met vijf dorpskernen. Ben je van plan ook mensen uit andere dorpskernen te interesseren voor deze kerk?
Dat weet ik nog niet zo goed, ik denk dat ik begin met mensen uit de directe omgeving. Ik kom vast vanzelf in een bredere cirkel terecht.
Wanneer besloot je om gedoopt te willen worden? Wat was de aanleiding?
Toen ik 24 of 25 was. Tijdens mijn studie theologie werd ik toch wel gegrepen door de bijbelverhalen.
Je kwam dus tot geloof.
Ik vind ‘geloof’ altijd een beetje ingewikkeld, want mensen hebben daar zo een associatie bij, alsof je je handtekening moet zetten onder een rijtje onwaarschijnlijke waarheden weet je wel: ‘O jij gelooft’, alsof dat ook een soort bijzondere eigenschap van je is, snap je?
Ik heb het liever over ‘geraaktheid’. Dat ik heel erg geraakt ben door die verhalen, en dat ze heel betekenisvol voor me zijn, nog steeds. Toen dacht ik…ik wil eigenlijk wel bij de kerk horen waar die verhalen een plek hebben en waar ze vandaan komen. Dus toen heb ik me laten dopen.
Als predikant ben je er voor de mensen, maar de mensen zijn er ook voor jou. Die wisselwerking vind je vast ook heel positief?
Dat vind ik heel fijn, dat je als predikant veel samenwerkt met mensen en heel veel mensen de schouders er onder zetten.
Er zijn ook vast wel mensen die dingen tegen jou zeggen of meningen hebben, waaruit je zelf kracht kunt putten.
Ja zeker, dat vind ik inderdaad het leuke van het predikantschap, dat mensen je kunnen verrassen en aan het denken zetten. Ook om samen leuke dingen te organiseren!
In september 2016 werd je de eerste vrouwelijk predikant in de Oude Kerk in Amsterdam. Hoe heb je die afgelopen vijf jaar daar beleefd? Voelde je je meteen als een vis in het water, of heb je van alles moeten opbouwen?
Ik voelde me best snel op mijn plek in de Oude Kerk en dat had ook te maken met muziek. Ik hou erg van klassieke kerkmuziek. De Oude Kerk heeft een heel mooi orgel, een heel goede organist en een fantastische cantorij (koor). Ik vond het heerlijk om met die professionele musici te kunnen samenwerken. Wat ik ook interessant vind van de Oude Kerk is dat er tentoonstellingen van moderne kunst georganiseerd worden. Ik ben natuurlijk in een kunstenaarsgezin opgegroeid en ik vond het interessant om te kijken of ik iets met kunst kon doen in de kerkdienst. Dat vond ik heel spannend en dat heb ik ook gedaan.
Dat werd ook geapprecieerd?
Ja voor een deel wel. Sommige mensen vonden het ook lastig of ingewikkeld, omdat de kunst een heel erg grote plek had in de kerk. Maar er waren zeker ook mensen die het spannend vonden om dat af en toe een keertje te doen.
Gaat dat hier in Bloemendaal ook gebeuren en kun je daar een voorbeeld van geven?
Ja misschien wel. Ik vind het wel leuk om ook hier iets met kunst te gaan doen. Deze kerk is natuurlijk van kleinere omvang, de Oude Kerk is echt een kathedraal. Bovendien is de Oude Kerk in Amsterdam ook een museum. Het is niet meer het bezit van de kerk, het is echt een museum geworden. Voor een bezoek moet je een kaartje kopen of met je museumjaarkaart komen. Er zijn wisselende tentoonstellingen. Wij konden eigenlijk door de week geen gebruik maken van de kerk, die stond dan altijd al vol met kunst. Als ik hier iets met kunst zou willen doen, dan zou het anders zijn, veel bescheidener. Maar ik zie hier een prachtige tuin. Daar kunnen een paar mooie beelden komen te staan of zo. Een beelden route…..
Uiteindelijk toch naar Bloemendaal. Werd je daartoe uitgenodigd of wilde je zelf iets anders gaan doen?
Allebei eigenlijk. Ik had hier al twee keer gepreekt als gastpredikant en dat voelde heel prettig. Ik werkte in Amsterdam parttime (0,6) en ik vond het een hele spannende bijzondere plek, maar ik moest altijd een bijbaantje hebben eigenlijk en ik begon er wel naar te verlangen om op één plek te werken met één gemeente en ook met een kerkgebouw dat je zelf kunt gebruiken als kerk en dat je je ook kunt openstellen voor je omgeving. Dat begon ik wel echt te missen in Amsterdam. Vandaar dat ik heb gereageerd en ik werd ook gevraagd om te reageren. Van de kant van de bezoekers tijdens mijn eerste kerkdiensten, omdat het om meer gaat dan alleen de preek. In Bloemendaal kwamen positieve geluiden.
Vrijzinnig zijn, eigen inzicht hebben dat vraagt dus best talent. We hadden het eerder over de liturgie, de gewoonten van een kerk waar mensen dikwijls erg aan hangen. Hoe kan je die mensen het best bereiken? Waar gaan jouw preken meestal over?
Nou waar ik heel erg op let als ik preek is alledaags taalgebruik, dus geen moeilijke woorden die alleen vertrouwd zijn bij mensen die in de kerk komen. Ik probeer ook gebruik te maken van dingen die me zijn opgevallen in de samenleving. Ik heb bij mijn intrede in Bloemendaal bijvoorbeeld een gedicht gebruikt van dichter Amanda Gorman, die een gedicht voorlas tijdens de inauguratie van de Amerikaanse president Joe Biden. Dus ik probeer de wereld ook een beetje mee te nemen in mijn verhaal, zodat het allemaal wat concreter wordt.
Je hebt ongetwijfeld zelf een bepaald Godsbeeld. Hoe breng je die boodschap over bij de mensen?
Ik leg de bijbelverhalen uit. Ik heb niet één specifieke boodschap. Je hebt de bijbel en daar staan talloze verhalen in en elke zondag kies ik een verhaal. Dat verhaal probeer ik uit te leggen aan de mensen. De betekenis van het verhaal. Dat doe ik nu al 12 jaar en daar ga ik gewoon mee door. De mensen uit de gemeenschap, ik hoop ze te kunnen bijstaan als het moeilijk voor ze is.
Hoe doe je dat bijvoorbeeld wanneer iemand gaat overlijden? Die vraagt dan steun aan mensen om zich heen en bijvoorbeeld aan jou als predikant. Kan je dan ook met een verhaal troost bieden?
Nou, dat doe ik niet, kijk dat verhaal is op zondag. Ik ga mensen geen Godsbeeld opdringen. Ik praat dan met mensen waar ze bang voor zijn. Wat ze hopen en verwachten. Niemand weet wat er na de dood is, dat weet niemand en ik ook niet. Ik haal uit de verhalen wel een soort troost, dat je na de dood geborgen zult zijn en dat je in Gods hand zult zijn. Ik geloof bijvoorbeeld niet in incarnatie. Het gaat erover dat ik met mensen praat waar ze mee zitten.
Geloof je bijvoorbeeld wel in een ziel?
Er wordt in het Oude Testament wel gesproken over de ziel, maar niet alsof het een apart onderdeel is van het lichaam. De ziel dat ben jij helemaal. Het gaat mij vooral om vertrouwen. De bijbel zegt er ook niet zoveel over. Ik kan ook een gebed uitspreken, met mensen samen bidden. Daar worden mensen vaak ook rustig van. Maar ik heb geen definitieve antwoorden.
Wellicht worden mensen wanneer ze aan de vooravond van hun overlijden staan allemaal wel vrijzinnig. Dan denken ze na over…. ‘Hebben ze wel gelijk gehad’
Ja misschien wel. Maar het gaat er voor mij als predikant om, dat ik er ben op dat moment voor iemand, als een onafhankelijke figuur. Ik ben niet de huisarts of een familielid, een partner. Ik ben een onafhankelijk iemand aan wie je eigenlijk alles kunt zeggen, ook wat je misschien tegen je naaste familieleden niet zou zeggen.
Wil je tenslotte nog iets meegeven aan de Bloemendalers?
Nou, kom vooral eens een bezoek brengen aan de Dorpskerk! Het is zeker geen dogmatische geloofsgemeenschap, het is niet streng. Er valt veel zingeving en veel inspiratie te halen uit wat er in de kerk gebeurt!
Bezoek de website van Kerkplein Bloemendaal voor meer info
