Einde van een ‘troetel-orka’ : ‘Free Willy’ was een succes, ‘Free Keiko’ een goedbedoeld drama

Vandaag 20 jaar geleden, op 12 december 2003, kwam er een einde aan het leven van Keiko, de door de hele wereld omarmde orka uit de films Free Willy. Zwom hij aan het eind van de film zijn vrijheid tegemoet, in diezelfde vrijheid stierf hij, in een fjord in Noorwegen. Een vrijheid, zo nu blijkt, waar hij zelf nooit voor gekozen zou hebben.

Ruim 10 jaar nadat zijn zegetocht begon door de bioscopen en hij voor het oog van de wereld z’n vrijheid tegemoet zwom op de klanken van Michael Jackson’s “Will You Be There” kwam er op 12 december 2003 plotseling een eind aan Keiko’s leven. Een longontsteking, waarschijnlijk opgedaan door contact met zijn menselijke fans, werd de internationale troetelorka fataal.

Kinderen en dieren
Een betere match lijkt niet te bestaan: dieren en kinderen. Of het nu gaat om een eendje, een hond, een kat of een paard, ze vinden elkaar. Het is alsof dieren de onschuld van kinderen aanvoelen en zich koesteren in de liefdevolle en onbaatzuchtige aandacht van die kleine mensjes, terwijl de kinderen zich misschien wel voor de eerste keer van hun leven bewust zijn van een stukje verantwoordelijkheid. Daarbij kunnen ze al hun plezier, verdriet en andere onuitgesproken kindergevoelens veilig kwijt bij zo’n aaibaar wezentje dat je nooit zal uitlachen, tegenspreken of kwetsen.

Geen tijd voor popcorn
Het is dan ook geen toeval dat in bijna alle kinderfilms en –boeken dieren een grote rol spelen. Dat was veertig jaar geleden al zo toen Lassie, Rin-tin-tin, Flipper en Skippy mijn grote hits waren. En later, kon ik zien hoe mijn kinderen helemaal opgingen in avonturen van Beethoven en (Free) Willy.

Ik zie het tweetal nòg voor me in Cinema Palace, toen de grootste bioscoop van Haarlem, in de zomer van 1993. Twee nog bijna nieuwe mensjes, veilig tussen vader en moeder, nog zonder weet van alles wat je als grote(re) mensen aan recht en onrecht kan overkomen, helemaal geobsedeerd door de avonturen van die vertederende Jesse en die enorm grote maar ook meteen zo kwetsbare waterreus Willy. De flesjes Fristie en de popcorn bleven nagenoeg onaangeroerd. Daar was even, anderhalf uur lang, geen tijd voor.

Anticlimax
Toen op 12 december 2003 de pers meldde dat Keiko was overleden deed dat een beetje pijn. Het voelde als een ongrijpbare anticlimax. Het klopte gewoon niet met het eind van die film uit 1993, toen Willy met een indrukwekkende sprong over de dijk en over het hoofd van Jesse zijn vrijheid tegemoet ging. Willy leek onsterfelijk. Het recht had gewonnen! De werkelijkheid lag echter even anders. Want in de 26 jaar dat de orka leefde had zijn bestaan weinig te maken met geluk of vrijheid. Pas gedurende de laatste jaren bekommerde de wereld zich om zijn welzijn.

Ongelukkige wereldster
Hoewel de echte geboortedatum niet bekend is gaan deskundigen ervan uit dat Keiko één, hooguit twee jaar oud was toen hij in 1979 door IJslandse jagers werd gevangen. Na eerst een driejarig verblijf in het Sædyrasafnið-aquarium en vervolgens drie jaar in het pretpark Marineland in Ontario (Canada) werd hij in 1985 voor 350.000 dollar verkocht aan het Reino Adventura pretpark in Mexico-Stad. Hier groeide Keiko uit tot een grote publiekstrekker die zelfs zijn trainster op zijn neus liet ‘meevaren’.

Toen filmmaatschappij Warner Bros in 1992 een orka zocht voor de speelfilm Free Willy stuitte men op Keiko. Met behulp van de trainers van het Reino Adventura Park werd de toen zesjarige Orka klaargestoomd als ‘acteur’. En met succes: Keiko werd een wereldster en Free Willy een kassucces, goed voor een opbrengst van meer dan 150 miljoen dollar op een budget van 20 miljoen.

De wereldwijde vertedering voor Keiko leidde er wel toe dat het publiek zich ook begon te bemoeien met de werkelijke leefomstandigheden van Keiko. Want in de film sprong hij weliswaar zijn vrijheid tegemoet, maar in werkelijkheid, eenzaam in het relatief kleine bassin van Reino Adventura, maakte zijn rugvin een diepe buiging naar beneden, wat niet bepaald een uiting was van optimaal geluk.

Keiko Foundation
Nadat in 1994 het Amerikaanse tijdschrift Life hierover publiceerde ontstond er bij het brede publiek grote verontwaardiging, die leidde tot de oprichting van de Keiko Foundation. Deze stichting kreeg voldoende financiële middelen (Warner Bros stortte 4 miljoen dollar) om Keiko te kopen en een nieuw verblijf te bouwen (kosten 7,3 miljoen dollar) in de Amerikaanse staat Oregon. Daar werd Keiko getraind en voorbereid op het leven in het wild. Want dat was wat het publiek wilde: niet alleen vrijheid in de film, maar ook in werkelijkheid.

Op 9 september 1998 werd Keiko tenslotte overgevlogen naar de Westman-eilanden bij IJsland, waar hij in de baai Klettsvík op het grootste eiland Heimaey een zwemruimte kreeg met een open verbinding naar de oceaan.

Het duurde tot de zomer van 2002 voordat Keiko uiteindelijk naar Noorwegen zwom, waar hij zich vestigde in een fjord. Ook hier lukte het de orka echter niet om ‘los te komen’ van mijn menselijke opvoeding. Het zelf jagen op voedsel leek dan ook niet ‘zijn ding’. Zodra er mensen in de Fjord verschenen om vanuit boten naar ‘m te kijken zwom hij naar hen toe en liet zich voeren.

Gelukkiger bij mensen
Op 12 december 2003 werd een longontsteking Keiko fataal, nadat tien jaar lang de hele wereld zich had beziggehouden met zijn welzijn. Iedereen ging ervan uit dat Keiko vrijheid verdiende. Dat hij gelukkig zou worden wanneer hij zich in de vrije natuur bij zijn soortgenoten zou kunnen voegen. Het was een mooi idealisme, gevoed door de emotie die de film bij het grote publiek losweekte. De realiteit bleek anders. Terugkijkend zijn onderzoekers van mening dat het een verkeerd idee was om te proberen een getrainde en aan mensen gewende walvis te integreren met wilde soortgenoten. Zelden lukte dat eerder, en dan ging het om jonge dieren die maar heel kort in gevangenschap hadden gezeten. Terugkijkend lijkt het erop dat Keiko eigenlijk het gelukkigst was tussen de mensen. Jammer, dat hij één kunstje nooit heeft geleerd: PRATEN! Dan had hij het ons zelf kunnen vertellen.